فرهنگ ایجاد شده در کشور طی سال‌های اخیر به‌گونه‌ای بوده که همواره سرمایه‌های خرد به سمت بانک‌ها و سپرده‌شدن در این مکان حرکت کرده است. حال چه راهکاری‌ باید در نظر گرفت تا این پول‌های جدید به سمت دیگر بازارهای سرمایه‌گذاری و البته جذاب هدایت شود؟ در این راستا هفته‌نامه «تجارت فردا» در پرونده هفته گذشته در گفت‌وگو با دبیرکل کانون نهادهای سرمایه‌گذاری به بررسی این موضوع پرداخت. سعید اسلامی ‌بیدگلی معتقد است که یکی از مهم‌ترین‌ دلایل عدم ورود سرمایه‌ها به بازارهای مالی، نبود شناخت کافی بازارهای سرمایه‌گذاری جدید است. در شرایط عادی اقتصاد یکی از وظایف حاکمیت‌ها این است که بتوانند سواد مالی و اقتصادی را در جامعه ارتقا دهند. اما متاسفانه طی سال‌های گذشته آموزش کافی برای سرمایه‌گذاری به مردم‌ داده نشده است. ضعف سواد مالی و اقتصادی در جامعه باعث شده در مقاطعی که بازارها و اقتصاد ایران دچار بی‌ثباتی و نوسانات شدید قیمتی می‌شوند، مردم برای حفظ سرمایه‌شان رفتارها و واکنش‌های نامناسبی از خود بروز دهند.  وی همچنین معتقد است که بازار سرمایه به دلیل نبود ابزارهای لازم و متنوع برای طیف‌های مختلف سرمایه‌گذاران اعم از ریسک‌پذیر و ریسک‌گریز، نتوانسته است حجم قابل‌ ‌توجهی از پول‌های سرگردان را به خود جذب کند. در این راستا ورود ابزارهای متنوع و جدید به بازار سرمایه یکی از راهکارهای توسعه و هدایت نقدینگی به این بازار خواهد بود. نگرانی مردم از حفظ سرمایه در حالی یکی از دغدغه‌های خانوارها محافظت از پس‌اندازشان در برابر تورم و به عبارتی حفظ قدرت خرید سرمایه‌شان است که در این راستا دبیرکل کانون نهادهای سرمایه‌گذاری یکی از زیرساخت‌های اصلی در حفظ این مساله را افزایش سواد مالی می‌داند. علی اسلامی بیدگلی معتقد است: متاسفانه طی سال‌های گذشته در جامعه‌مان آموزش کافی برای سرمایه‌گذاری به مردم‌ داده نشده است. ضعف سواد مالی و اقتصادی در جامعه باعث شده در مقاطعی که بازارها و اقتصاد ایران دچار بی‌ثباتی و نوسانات شدید قیمتی می‌شوند، مردم برای حفظ سرمایه‌شان رفتارهای متفاوتی از خود بروز دهند. وی در ادامه با اشاره به اینکه تجربه شرایط پرنوسان قیمت‌ها در برخی دوره‌ها در بازار ارز یا مسکن و وجود تورم بالا در اقتصاد ایران باعث شده، مردم همیشه نگران ارزش پول‌شان باشند، گفت: این نگرانی سبب شده آنها به دنبال موج‌های حرکت جریان نقدینگی از بازاری به بازار دیگر بروند. این رفتارها در شرایط التهاب بازارها نه‌تنها باعث تشدید نوسانات می‌شود، بلکه سیاست‌گذاران را هم به رفتارهای پوپولیستی وادار می‌کند. اسلامی با اظهار این مطلب که در شرایط عادی اقتصاد یکی از وظایف حاکمیت‌ها این است که بتوانند سواد مالی و اقتصادی را در جامعه ارتقا دهند، ادامه داد: در جامعه‌ای که افراد از سواد مالی برخوردارند، به شکل مناسبی می‌توانند فرصت‌های سرمایه‌گذاری‌شان را شناسایی کنند. با توجه به این امر طبیعتا همزمان نهادها و ابزارهایی در آن اقتصاد باید شکل بگیرند که با هدف بهبود کیفیت زندگی یا تضمین جریان‌های نقدی آینده (مثلا در بسیاری از کشورها ساختارهای بازنشستگی شکل می‌گیرند) خدماتی را به مردم ارائه کنند تا آنها را به سرمایه‌گذاری در جهت ارتقای کیفیت زندگی‌شان تشویق کنند. لزوم حرکت از بانک‌محوری به دیگر بازارهای سرمایه‌گذاری‌ اسلامی در ادامه به روند سرمایه‌گذاری‌های عموم جامعه طی سال‌های اخیر اشاره کرد و گفت: در کشور ما طی سال‌های گذشته به دلایل متعدد در تبلیغات سرمایه‌گذاری برای پس‌اندازهای خرد، بیشتر تمرکز بر سپرده‌گذاری در بانک‌ها بوده است. حتی در مقاطعی که بانک‌ها شرکت‌های دولتی محسوب می‌شدند، با در نظر گرفتن جوایز و تبلیغات بسیار هیجانی مردم را تشویق می‌کردند تا بخشی از پول‌هایشان را در حساب‌های قرض‌الحسنه بگذارند. وی در ادامه با اظهار این مطلب که روند مزبور به دلیل متوسط نرخ بالای تورم در اقتصاد، کاهش ارزش ثروت مردم در طول زمان را به دنبال داشت، گفت: در مجموع نبود ابزارها و ساختارهای سرمایه‌گذاری بهینه برای سرمایه‌های خرد باعث شده تا در هر دوره از تشدید تورم در اقتصاد ایران، مردم ثروت خود را از دست بدهند. بالطبع به همین علت نیز دائم نگران نوسانات بازارها و دارایی‌های خود هستند. به‌طوری‌که با هر نوسان قیمتی هراسان شده و در نهایت با موج نقدینگی از بازاری به بازار دیگری کوچ می‌کنند.  نگاهی به سرمایه‌گذاری‌های مورد توجه دبیرکل کانون نهادهای سرمایه‌گذاری در ادامه به بررسی انواع مختلف دارایی‌هایی (Asset Class) که خانوارهای ایرانی معمولا در آنها سرمایه‌گذاری می‌کنند، پرداخت و گفت: طبیعتا کلاس‌های دارایی در اقتصاد ایران محدود هستند و به‌طور عمومی مردم برای سرمایه‌گذاری از بین سپرده بانکی، مسکن، ارز، سهام، طلا و سکه، انتخاب می‌کنند. وقتی محدودیت ابزارهای سرمایه‌گذاری وجود دارد نمی‌توان انتظار داشت مردم بتوانند سرمایه‌گذاری متناسبی با توجه به پس‌اندازی که دارند، انجام دهند. به هر حال باید با توجه به درجه ریسک‌پذیری که دارند، یکی از این بازارهای سرمایه‌گذاری را انتخاب کنند. اسلامی ادامه داد: با توجه به شرایط اقتصاد ایران سپرده‌گذاری در بانک‌ها همواره گزینه بدون ریسک و مطلوب برای خانوارهای ایرانی برای سرمایه‌گذاری بوده و همین مساله باعث شده بانک‌ها برای جذب منابع بیشتر از مردم، درگیر بازی پانزی شوند. در سال‌های اخیر شاهدیم پرداخت سودهای بالا به سپرده‌گذاران بدون آنکه بانک‌ها درآمدی داشته باشند، باعث شده نظام بانکی کشور با مشکلات بسیاری مواجه شود و آثار و تبعات آن نیز در حال‌حاضر در اقتصاد ایران کاملا قابل مشاهده است.  اسلامی مسکن را حوزه دیگری برای سرمایه‌گذاری دانست و گفت: متاسفانه در سال‌های گذشته در حوزه سیاستگذاری با پدیده‌ای مواجه شدیم که باعث شد مسکن به ابزاری برای سرمایه‌گذاری تبدیل شود. حتی در بعضی دوره‌ها شاهد بودیم حجم تقاضای سوداگرانه از حجم تقاضای مصرفی در مسکن فزونی پیدا کرد. وی در ادامه با اظهار این مطلب که یکی از حوزه‌های دارایی که در سال‌های گذشته به اقتصاد ایران لطمه بسیاری زده، مساله ارز است، گفت: توجه داشته باشیم اگر مردم یک کشور در اثر سیاستگذاری‌های دولت به سمت سرمایه‌گذاری در بازار ارز سوق پیدا کنند، نشان‌دهنده نقصی در ساختار سیاست‌گذاری آن دولت است. متاسفانه سیاست‌گذاری غلط دولت باعث شده تا عده‌ای با خرید دلار سودهای نجومی به‌دست آورند. اسلامی ادامه داد: طبیعی است مردم با دیدن چنین شرایطی به این نتیجه برسند، که مثلا اگر شش ماه پیش تمام دارایی‌های خود را فروخته و به دلار تبدیل کرده بودند و اکنون در خانه می‌نشستند، منفعت بیشتری کسب می‌کردند تا اینکه کار تولیدی یا خدماتی انجام دهند. حتی برخی از آنها در اثر شرایط فعلی اقتصاد ایران با افزایش شدید قیمت‌ها متضرر هم شده‌اند. لزوم توسعه ابزارهای جدید در بازار سرمایه دبیرکل کانون نهادهای سرمایه‌گذاری در ادامه به بررسی‌ سرمایه‌گذاری‌های صورت‌گرفته در بازار سهام پرداخت و گفت: در سال‌های گذشته از یک‌سو به دلیل عدم توسعه بازار سرمایه نسبت به حجم اقتصاد و از سوی دیگر به دلیل نبود تنوع ابزاری در این بازار، شاهد سرمایه‌گذاری‌های بسیار محدودی در بازار سرمایه بودیم. در این مدت در مقاطعی که شاهد بزرگ شدن بازار سهام بودیم، این توسعه به علت ورود شرکت‌های جدید بوده، نه تنوع ابزاری. اسلامی ادامه داد: در حال‌حاضر نیز انتقادات بسیاری به بازار سرمایه‌ وارد است که ابزارهای لازم و متنوع برای طیف‌های مختلف سرمایه‌گذاران اعم از ریسک‌پذیر و ریسک‌گریز را ندارد. بنابراین بسیاری از سرمایه‌گذاران به‌ویژه ریسک‌گریزان را نتوانستیم به سمت بازار سرمایه سوق دهیم. وی در ادامه افزود: از سوی دیگر در دهه‌های گذشته ساختار بانک‌محور اقتصاد ایران و تبلیغات گسترده نظام بانکی با استفاده از بودجه شرکت‌های دولتی باعث شده عملا مردم آشنایی چندانی با ابزارهای بازار سرمایه نداشته باشند و تصور می‌کنند بازار سرمایه هم باید مانند دیگر بازارهای دارایی در کوتاه‌مدت به آنها سود بدهد. به گفته اسلامی، به این ترتیب یا سرمایه‌گذاران وارد این بازار نمی‌شوند یا اگر وارد شوند حتما باید در کوتاه‌مدت سود کسب کنند. وقتی این اتفاق نمی‌افتد با هر نوسانی از بورس خارج می‌شوند و در نتیجه متضرر می‌شوند. دبیرکل کانون نهادهای سرمایه‌گذاری در ادامه خاطرنشان کرد: متاسفانه در معرفی ابزارهای جدید برای سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه با مشکل کمبود دانش و بعضی وقت‌ها پیچیدگی‌های فنی مواجه هستیم به‌طوری‌که نتوانسته‌ایم صندوق‌های سرمایه‌گذاری را توسعه دهیم تا بتوانیم از این طریق با جذب سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز درصد سهامداری سرمایه‌گذاران را در بورس ایران افزایش دهیم. خطر از دست رفتن سرمایه با ورود به بازار اشتباه اسلامی در ادامه به بررسی تفاوت‌های سرمایه‌گذاری خرد صورت گرفته در شرایط تورمی در دیگر کشورهای دنیا پرداخت و گفت: دوره‌های تورمی در کشورهای توسعه‌یافته با این رقم‌های تورمی که ما داریم، دیده نمی‌شود (البته معدود کشورهایی وجود دارند). در حال‌حاضر مساله تورم در دنیا حل شده و تعداد کشورهایی که تورم‌های تک‌رقمی و حتی زیر پنج درصد دارند، به بیش از ۱۴۰ کشور می‌رسد. وی ادامه داد: متاسفانه در کشور ما همچنان مساله تورم حل نشده است. همان‌طور که گفتم تجربه‌های قبلی در دوره‌های تورمی و وجود تورم بالا در اقتصادمان باعث شده مردم دائما نگران کاهش ارزش پول‌شان باشند. در این شرایط ترجیح می‌دهند که تمام بازارهای دارایی را رصد کنند. هر بازاری که بتواند دارایی‌های آنها را در برابر تورم حفظ کند وارد آن می‌شوند و اصلا به این مقوله فکر نمی‌کنند که ممکن است اشتباه کنند و دارایی‌شان در خطر بیفتد. وی در ادامه با اظهار این مطلب که سرمایه‌گذاران خرد چون تجربه گذشته را دارند، فکر می‌کنند بازارهای مسکن، ارز و طلا در بلندمدت احتمالا می‌توانند پوشش خوبی برای دارایی‌هایشان در برابر تورم باشند، گفت: بنابراین در کشور ما تمایل به سرمایه‌گذاری‌های غیرمصرفی در این سه بازار زیادتر است. اما در کشورهای توسعه‌یافته این‌گونه نیست. اسلامی ادامه داد: اکنون در دنیا ابزارهای مالی متنوع زیادی وجود دارد و نهادهای سرمایه‌گذاری هم توسعه پیدا کرده‌اند. به‌طور مثال انواع مختلف صندوق‌های سرمایه‌گذاری شکل گرفته‌اند. این صندوق‌ها موفق شده‌اند سرمایه‌های بسیاری از مردم در بازار سرمایه را جمع کنند اما در کشور ما مردم با کارکردهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری آشنا نیستند و تمایلی برای سرمایه‌گذاری در آنها ندارند و البته این صندوق‌ها در بازار سرمایه ما چندان شروع  به فعالیت نکرده‌اند. کاهش التهاب با استفاده نهادهای سیاست‌گذار از ابزارهای موجود دبیرکل کانون نهادهای سرمایه‌گذاری در ادامه افزود: متاسفانه حتی نهادهای سیاست‌گذارمان هم از ابزارهای موجود استفاده نمی‌کنند که حداقل از این طریق بتوان التهابات بازارها را کاهش داد و مانع از بروز رفتارهای هیجانی سرمایه‌گذاران خرد برای حفظ سرمایه‌هایشان شد.  اسلامی ادامه داد: به‌طور مثال مدت‌هاست که اقتصاددانان ما به سیاست‌گذاران توصیه می‌کنند برای اینکه شدت نوسانات بازارها را کم کنید از عملیات بازار باز در نظام بانکی استفاده کنید که متاسفانه ما هنوز در گیرودار تصویب آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها هستیم و به‌کارگیری این موارد در عمل مشاهده نمی‌شود. بهترین استراتژی در حفظ دارایی‌ها اسلامی در ادامه در پاسخ به این سوال که با توجه به شرایط بحرانی کنونی در اقتصاد، بهترین استراتژی در حفظ دارایی‌ها چیست؟ گفت: توجه کنید برای سرمایه‌گذاری توصیه‌ای که برای شما به کار می‌رود ممکن است برای من کاربرد نداشته باشد. افراد در سطوح مختلف اقتصادی، سن، تحصیلات، چشم‌انداز درآمدهای آتی و حتی جنسیت نگرش‌های متفاوت به ریسک دارند و ممکن است درجه ریسک‌پذیری آنها تغییر کند. بنابراین یک توصیه را نمی‌توان برای ۸۰ میلیون نفر در یک جامعه در نظر گرفت.  وی ادامه داد: نکته دوم این است که افراد معمولا دچار تورش‌های رفتاری در سرمایه‌گذاری هستند. کسانی که به‌‌طور جدی می‌خواهند وارد عرصه سرمایه‌گذاری شوند بهتر است تورش‌های رفتاری خودشان را بشناسند. به عبارت دیگر هر سرمایه‌گذاری‌ای یک جنبه شخصی دارد و این مساله باعث می‌شود پورتفولیوی مطلوب من با پورتفولیوی مطلوب شما متفاوت باشد.  اسلامی در ادامه با اظهار این مطلب که با این حال یکسری اصول کلی در سرمایه‌گذاری برقرار است، گفت: نکته بسیار مهم برای سرمایه‌گذاری تنوع پورتفوی یا سبد سرمایه‌گذاری است. سرمایه‌گذار در شرایطی که اقتصاد با ریسک بالایی مواجه است باید تنوع پورتفولیوی خود را حتما در نظر بگیرد چراکه تنوع‌بخشی به سبد سرمایه‌گذاری می‌تواند به شما کمک کند. وی ادامه داد: بنابراین توصیه اول به سرمایه‌گذاران خرد، شناخت مشخصات فردی است. توصیه دوم، تنوع‌بخشی به سبد سرمایه‌گذاری است و توصیه سوم این است که سرمایه‌گذاری‌های خودشان را به بخش‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت تقسیم کنند. طبیعتا در بلندمدت به نظر می‌رسد اگر گشایشی در زمینه سیاسی رخ دهد و ثبات حاکم شود بخش مسکن می‌تواند حجم زیادی از عقب‌ماندگی از تورم را جبران کند. در این صورت می‌توان به مسکن به‌عنوان گزینه‌ای برای حفظ سرمایه توجه کرد. به گفته اسلامی، در شرایط فعلی سرمایه‌گذاری در سکه دیگر توصیه نمی‌شود ولی سرمایه‌گذاری در طلا به واسطه همبستگی‌اش با نرخ ارز را می‌توان به‌عنوان گزینه در نظر گرفت. در حال حاضر با توجه به شرایط اقتصادی نرخ ارز بیشتر تحت‌تاثیر تحلیل‌های سیاسی قرار گرفته است تا اینکه از تحلیل اقتصادی پیروی کند، بنابراین ممکن است با یک چرخش نظام بین‌الملل در رابطه با کشورمان، وضعیت ارز تحولات جدی داشته باشد.