نانوشته‌های همایش بین‌المللی آسیای مرکزی و قفقاز هجدهمین همایش بین المللی آسیای مرکزی و قفقاز روز سه شتبه دوم آبان ماه 96 با حضور روسای مراکز مطالعاتی ، کارشناسان و صاحب نظران کشورهای مختلف آسیای مرکزی و قفقاز و دیگر کشورهای آسیایی و اروپایی در دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه برگزار شد. با توجه به این که این همایش نیز همانند همایش خلیج فارس بدون حضور خبرنگاران برگزار شد لذا اهم مطالب مطرح شده در این همایش را بدون ذکر نام گویندگان مطالب جهت اطلاع علاقمندان به تحولات منطقه می آورم. مطالب مطرح شده در این همایش را می توان به دو بخش تقسیم کرد. یک بخش از مطالب سمینار توسط کسانی مطرح شد که روسا یا مقاماتی از مراکز مطالعاتی کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز بودند. این گروه عمدتا در سخنرانی ها یا اظهار نطرات خود در چارچوب سیاستهای رسمی کشور خود صحبت می کردند و بیشتر در صدد تبیین و توضیح سیاست خارجی کشور خود بودند و گروه دوم صاحب نظران مستقل بودند که با رویکردی انتقادی به تحولات منطقه مباحث خود را مطرح می کردند ولی هر دو گروه در کل مشترکاتی هم در طرح موضوعات و هم در تحلیل نهایی خود نسبت به مسایل آسیای مرکزی و قفقاز داشتند و آن مشترکات عبارت از این بود که کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز به سمت ثبات بیشتر و استقرار ساختارهای حاکمیتی و آزادیهای سیاسی و اجتماعی نسبی در حرکتند. البته تهدید تروریسم و فعالیتهای افراطگریان کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز در سازمانهای تروریستی همچون داعش موضوعی حائز اهمیت در بحث عوامل ثبات زدا در منطقه محسوب می شود از جمله مباحث حائز اهمیت در این خصوص تحلیل شرایط ازبکستان پس از فوت اسلام کریم اف و به قدرت رسیدن میرضیایف بود که تمامی شرکت کنندگان باز شدن فضای سیاسی اجتماعی ازبکستان و گسترش روابط خارجی ازبکستان را تایید می کردند و در خصوص انتخابات اخیر ریاست جمهوری قرقیزستان هم اکثریت قریب به اتفاق صاحبنظران شرکت کننده به جز یک یا دو مورد، انتخابات قرقیزستان را نمونه ای قابل توجه در تحولات آسیای مرکزی می دانستند که در آن انتقال قدرت از طریق انتخاباتی آزاد و بدون مشکل صورت گرفته است . البته شرکت کنندگان در همایش، فضای سیاسی تاجیکستان را به سمت بسته تر شدن دانسته و در مورد شرایط حاکم در قره باغ و تشدید منازعات لفظی بین آذربایجان و ارمنستان شرایط قفقاز را متفاوت از آسیای مرکزی دانسته و از احتمال وقوع جنگ بین آذربایجان و ارمنستان اظهار نگرانی می نمودند. مقایسه ابتکارات و ساختارهای اقتصادی ، سیاسی و امنیتی فعال در مجموعه کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز مانند طرح یک کمربند ، یک راه ( چین ) ، جاده ابریشم نوین ، اتحادیه اقتصادی اوراسیا ، سازمان شانگهای ، سیکا ، سی پک ، اکو ، کاسا 1000، تاپی ، کریدور شمال - جنوب و دیگر سازمانها و نهاد ها بخش قابل توجهی از مباحث همایش را به خود اختصاص داد ولی در مجموع یک بحث کلی در این بخش وجود داشت که با گذشت 25 سال از استقلال کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز هنور شاهد وجود یک سازمان قوی برای همگرایی کشورهای منطقه نیستیم و هر یک از این کشورها راهبردها و سیاستهای مختلفی را در عرصه های سیاسی ، اقتصادی و بین المللی دنبال می کنند و به نظر نمی رسد در آینده هم این کشورهای به سمت سیاست همگرایانه بین خود روی بیاورند. طرح موضوع رابطه افغانستان با کشورهای آسیای مرکزی از جمله مباحث قابل توجه دیگر در همایش بود. در این موضوع دو نگاه کلی مورد بحث بود. نگاه اول افغانستان را بخشی از جغرافیای آسیای مرکز دانسته و به جهت تاریخی ، تمدنی و فرهنگی افغانستان را بخش جدا ناپذیری از آسیای مرکزی می دانست و معتقد بود که هر طرح توسعه منطقه ای ای باید با توجه به این واقعیت نگاشته شود و افغانستان در طرح توسعه منطقه بخشی از آنها محسوب می شود ولی نگاه دوم بر این موضوع تاکید داشت که افغانستان وضعیت سیاسی و امنیتی خاص خود را دارد و بی ثباتی افغانستان برای ثبات و امنیت آسیای مرکزی تهدید محسوب می شود لذا برای امنیت و ثبات کشورهای آسیای مرکزی کنترل شدید مرزها و تفکیک مسایل افغانستان از آسیای مرکزی امری ضروری است. طرفداران نگاه اول ( هم سرنوشتی افغانستان با آسیای مرکزی ) پیروان نگاه دوم را ادامه دهندگان ایده استعماری بازی بزرگ روسیه و انگلیس در قرن هجدهم دانسته معتقد بودند که نباید اجازه داد بازی بزرگ جدید در منطقه شکل گیرد و مجددا افغانستان به انزوا کشیده شود. رابطه ایران با مجموعه کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز از بخشهای قابل توجه این همایش بود که درمجموع شرکت کنندگان در همایش معتقد بودند ایران سیاستی آرام و با احتیاط را در آسیای مرکزی و قفقاز پیش برده و در حال حاضر با تمام کشورهای منطقه روابطی منطقی و احترام آمیز دارد. البته موضوع رابطه با ایران و تاجیکستان هم به صورت کلی مطرح شد ولی در کل با توجه به رابطه رو به گسترشی که ایران با تمامی کشورهای منطقه دارد موضوع تاجیکستان به عنوان استثنایی در روابط ایران با تمام کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز تلقی گردید و به قول یکی از صاحب نظران منطقه تاجیکستان در سیاست خارجی خود وجوه جدیدی را به خدمت گرفته است که در این وجوه جدید در صدد بدست آوردن دوستانی جدید و شرکای دیگری است هرچند معلوم نیست این دوستان جدید تا چه میزان بتوانند ظرفیتهای دوستان قدیم را در منطقه داشته باشند و بتوانند در بلند مدت به ثبات ، امنیت و توسعه تاجیکستان کمک کنند ؟ آخرین نانوشته این نوشته را با نا گفته ای در همایش تمام می کنم. کسی این موضوع را به صراحت مطرح نکرد ولی اگر بخواهیم مطالب صاحنظرانی را که از کشورهای منطقه در همایش حضور داشتند تحلیل محتوی کنیم باید بگویم که انتظار این کشورها از ایران بسط و گسترش روابط اقتصادی ، تجاری ، حمل و نقل و ارتباطات ریلی و جاده ای برای وصل کردن این کشورها به دیگر نقاط جهان است و همزمان انتظار دارند ایران سیاست مستقل خود را در این کشورها دنبال کند و برای این کشورهای به عنوان قطبی جدای از روسیه ، چین و امریکا باشد. که انتظاری است معقول .