تقوا نگهدارنده‌ی انسان در صراط مستقیم

شکی نیست خدای متعال بر حسب عمل ملت‌ها به آنها پاداش می‌دهد، که گاهی ما آثار آن را می‌فهمیم و گاهی هم متوجه می شویم. پایگاه تحلیلی خبری هم اندیشی:انسان در زندگی فردی و اجتماعی خود، همواره نیازمند آموزه ها و راهکارهای اخلاقی و تربیتی است تا با تخلق به آداب و اخلاق الهی و عملی کردن آن در زندگی، زمینه نیل به کمالات انسانی و سعادت دنیوی و اخروی را فراهم آورد. براین اساس ترویج توصیه‌ها و رهنمودهای تربیتی بزرگان و اساتید اخلاقی،‌یکی از بهترین راه‌های تربیت نفوس مستعده و تعالی اخلاقی فردی و اجتماعی تمام اقشار جامعه به ویژه جوانان خواهد بود. با جستاری در کتاب مکارم ولایت ( رهنمودهای تربیتی رهبر معظم انقلاب اسلامی) بخشی از توصیه‌ها و رهنمودهای اخلاقی امام خامنه‌ای از لحاظ می‌گذرد:*روحیه تقوا، ضامن پیشرفت اهداف اسلام و انقلاب معنای تقوا این است که، انسان هر آنچه را خدای متعال بر او تکلیف کرده است، انجام دهد؛ واجبات را به جا بیاورد و محرمات را ترک کند. این اولین مرثیه‌ی تقواست؛ محرمات الهی را باید شناخت و دور و بر آن نچرخید. شیطان وسوسه‌گر است! وقتی روحیه‌ی تقوا، دل سپردن به خدا، معامله با خدا، یاد خدا، توجه، ذکر، دعا و توکل، در دل این جوان بسیجی مومن – چه دانشجو، چه طلبه، چه قشرهای دیگر، چه شهری و چه روستایی – جا گرفت و رشد کرد، آن وقت همان صف مستحکم مرصوصی‌ست که هیچ قدرتی توانایی تکان دادن آن را ندارد. این ضامن پیشرفت اهداف اسلام و انقلاب است. قدر این را باید دانست!(1)*پاداش عمل صالح تقواپیشگان شکی نیست خدای متعال بر حسب عمل ملت‌ها به آنها پاداش می‌دهد، که گاهی ما آثار آن را می‌فهمیم و گاهی هم متوجه می شویم. آیات کریمه‌ی قرآن دلالت می‌کنند که اگر ملتی عمل صالح انجام داد و مخصوصا آن را با ایمان و تقوا همراه کرد، زندگی، دنیا، عزت و استقلال او تامین خواهد شد؛ حتی اگر با ایمان و تقوا هم همراه نبود، باز هم خدای متعال پاداش خواهد داد.«کلانمد هؤلاء و هؤلاء»(2) هم کسانی که برای دنیا کار می‌کنند و هم افرادی که برای آخرت می‌کوشند، خدای متعال همه را جزا خواهد داد.(3)*تشخیص مصلحت و حفظ انسان در پرتو تقوا «ان‌الله عزوجل یبقی بالتقوی عن العبد ما عزب عنه عقلمه.»(4) این دنباله‌ی همان نامه‌یی‌ست که حضرت باقر(ع) به سعدالخیر نوشته‌اند. می‌فرمایند: اگر شما تقوا پیشه کنید، یعنی تکلیف الهی و شرعی خود را تشخیص دهید و طبق آن عمل کنید، از آن مشکلات، بلاها و نتایج سوئی که عقل شما قادر نبود آنها را بفهمد، تشخیص دهد و از آنها اجتناب کند، برکنار خواهید ماند و نجات پیدا خواهید کرد. مضمون این جمله‌ی شریف این است! البته این در زندگی همه ما قابل تجربه است. گاهی انسان در مواردی نمی‌تواند تشخیص دهد، حالا گاهی هم که تشخیص می‌دهیم، خطاست! اما مثال واضح‌ترش جایی‌ست که انسان نمی‌تواند تشخیص دهد، مردد می‌ماند که چه کار کند و کدام مصلحت است. در این جا معیار و شاخص، بایستی تکلیف شرعی باشد. نگاه کنید ببینید آنچه تکلیف شرعی ماست و به حسب ادله‌ی شرعی بر ما لازم است، کدام است؟ اگر آن را عمل کردید، آن وقت خدای متعال «یقی بالتقوی». با این تقوا شما را حفظ می‌کند. «عَنِ العَبدِ ما عَزُبَ عَنهُ عَقلُهُ .» عذب یعنی بعد. آن جایی که عقل در آن وجود ندارد، به آن دسترسی ندارد و نمی‌تواند قضاوتی در آن داشته باشد. در این جا خدای متعال آن ضرر را از شما دور می‌کند. «‌وَ یُجلی بِالتَّقوی عَنهُ عَماهُ وَ جَهلَه.(5) [تقوا] کوری او و جهالتش را از او برمی‌دارد و چشم او را روشن و باز می‌کند. علاوه بر اینکه در چنین مواقعی تقوا دست انسان را می‌گیرد، ولو چشم ما هم بسته باشد – که همان چشم عقل ماست که بسته است – دست ما را می‌گیرد و به آن جا می‌رساند، چشم ما را هم باز می‌کند. در واقع، عقلی که نمی‌توانست تشخیص دهد چه چیزی مطابق مصلحت اوست، وقتی شما تقوا پیشه کردید – یعنی تکلیف شرعی و امرونهی شرعی را رعایت کردید – چشم شما هم باز می‌شود وانسان می‌بیند که مصلحت این است و مصلحت را تشخیص می‌دهد. این خصوصیت تقواست!(6)*تقوا، راه نجات «بِالتَّقوى نَجا نُوحٌ و مَن مَعهُ فی السَّفینَة.»(7) دنباله‌ی همان نامه‌یی‌ست که امام صادق(ع) برای سعد نوشتند. فرمودند که به وسیله‌ی تقوا بود که نوح و همراهانش در سفینه نجات پیدا کردند. «وصالِحٌ ومَن مَعهُ مِن الصّاعِقَةِ .»(8) جناب صالح و مومنین به ایشان از صاعقه نجات پیدا کردند و آن را به وسیله تقوا بود. خب! چه طور؟ تقوا یعنی اینکه انسان منتظر امر و نهی الهی باشد و مراقبت کند که از آن تخطی ننماید. این معنای تقواست! حالا فرض بفرمایید وقتی به جناب نوح وحی می‌رسید که کشتی درست کند، آن هم در خشکی، آن جا که هیج رودخانه‌یی، دریایی، چیزی وجود ندارد، اگر می‌خواست طبق عقل خود رفتار کند، چه می‌شد؟ تقوا به خرج داد! امر الهی است! بر آنچه امر الهی بود، پای فشرد. تقوا می‌تواند انسان را از مهالک و گذرگاه‌های سخت و خطرناک عبور دهد که این کار، بدون دستگیر تقوا ممکن نیست؛ این نجات و این سلامت ممکن نخواهد بود. بنابراین، با آنچه خدای متعال فرمود، عمل کنید. «وبالتقوی فازالصابرون.»(9) آنهایی که مقابل دشواری‌ها و دشمنی‌هایی که بر آنها تحمیل شد صبر کردند، به وسیله‌ی تقوا فائز شدند، تاجح شدند و به نتیجه‌ی مطلوب خود رسیدند. بنابراین، تقوا یعنی مراقبت از این خط مستقیمی که خدای متعال معین کرده است.(10)*تقوا شرط توفیق تقوا چیست و چگونه می‌شود در ابعاد مختلف زندگی با تقوا بود؟ تقوا عبارت است از اجتناب و پرهیز از خطا، گناه، اشتباه، آلودگی، ناپاکی، انحراف از راه، پیروی از هوس‌ها و دل سپردن به خط مستقیم تکلیف و وظیفه. همه باید در میادین مختلف باتقوا باشند تا موفق شوند. تقوا شرط توفیق در هر راهی‌ست! مخصوص دین هم نیست. منتها تقوای دینی، روشن، واضح، شیرین و خوش عاقبت است.(11)*فواید تقوا تقوا در زندگی انسان فواید زیادی دارد. از جمله این فواید یکی این است که، انسان با تقوا می‌تواند خود را در لغزشگاه‌ها و دست‌اندازهای زندگی حفظ کند، اما انسان بی‌تقوا نمی‌تواند! اگر انسان بتواند روح تقوا را که عبارت است از مراقبت دائم نسبت به خود، توجه همیشگی در اعمال و حتی افکارخود، و فعل و ترکی که به انسان منتسب می‌شود در خود به وجود آورد، نتیجه‌اش این می‌شود که در امتحانات الهی سالم می‌ماند؛‌چرا که معنای تقوا عبارت است از توجه و پاییدن خود؛ مراقبت از خود؛ و تن ندادن به غفلت.(12)*تقوا نگهدارنده‌ی انسان در صراط مستقیم حفظ این نماد مقدس(13) خیلی با ارزش است و حفظ آن نیز به این است که، یکایک شما خود را در این صراط مستقیمی که در آن قرار گرفته‌اید، با مراقبت، تقوا و پرهیزکاری حفظ کنید! «اتَّقُوا اللَّهَ» عزیران من! «اتَّقُوا اللَّهَ» تقوا هم معنایش این است که، به طور دائم مراقب حرکات، اعمال، رفتار و گفتار خود باشید و خود را رها نکنید! این مراقبت خیلی برکات دارد! همین مراقبت است که انسان را در صراط مستقیم الهی حفظ می‌کند و بر اثر تقواست که همه چیز به دست می‌آید! این مطلب، مطلب قرآنی‌ست؛ چیزی‌ست که اگر تحلیل‌گران اهل معرفت و آشنا به این مسائل بنشینند و رویش مطالعه کنند، تمام آن با استدلالات عقلانی قابل تبیین است؛ نه اینکه بخواهیم مطالبی مثلا غیبی را همین طوری عرض کنیم؛ واقعا قابل تبیین است! اینها در جای خود گاهی تبیین هم شده است و من حالا در آن مقام نیستم که این را بیان کنم.(14) پاورقی: 1-بیانات در دیدار جمعی از بسیجیان، 1370/8/30. 2-ترجمه: «هر یک از این دو گروه را یاری کرده و کمک می‌دهیم»، سوره اسراء، آیه 20. 3- بیانات در مراسم بیعت اقشار مختلف مردم، 1368/4/18. 4-ترجمه: «همانا خداوند عزوجل در پرتو تقوا، بنده را از آنچه عقلش به آن نمی‌رسد، حفظ می‌کند.» کافی، ج 8، ص 52؛ شافی، ج 1، ص 853. 5-ترجمه: «و با تقوا، کوری و جهلش را از میان می‌برد.» همان. 6-شرح احادیث اخلاق مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) 7- ترجمه: «نوح و هر کس با او در کشتی بود، به وسیله‌‌ی تقوا نجات یافتند.» کافی، ج 8، صد 52؛ شافی، ج 1، ص 853. 8-ترجمه: «صالح پیغمبر و همراهانش به وسیله‌ی تقوا از صاعقه نجات یافتند.» همان. 9-ترجمه: «و به تقوا، صابران رستگار شوند.» همان. 10- شرح احادیث اخلاق مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی)، 1392. 11-بیانات در خطبه‌های نماز جمعه تهران، 1369/11/19. 12-بیانات در خطبه‌های نماز جمعه، 1372/11/29. 13-سپاه پاسداران انقلاب اسلامی 14-بیانات دیدار جمعی از فرماندهان سپاه، 1376/6/26 ف