خندق ها گلستان را می بلعد

به گزارش ایرنا، زمان آغاز این مدل از فرسایش نامشخص و بخشی از رخدادهای طبیعی زمین است اما دخالت بی اندازه در طبیعت و دست درازی به آن با تغییر پوشش گیاهی بر تعداد خندق های استان گلستان افزوده است. فرسایش خندقی از جمله انواع فرسایش آبی و تشدید شونده ای است که بروز و گسترش آن موجب تغییرهای بارز در زمین و پسرفت زمین ها می شود.در میان فرآیندهای مختلف تخریب زمین، فرسایش خاک بزرگ ترین تهدید برای حفاظت از خاک و آب به حساب می آید.فرسایش خاک در بیشتر مناطق جهان در دهه های اخیر به دلیل فشار جمعیت بر منابع محدود که منجر به افزایش و استفاده مداوم از زمین کشاورزی شده، شتاب بیشتری گرفته است.از بین رفتن سالانه میلیون ها تن خاک از مراتع و مزارع ایران واقعیت تلخی است که از فقر پوشش گیاهی و فرسایش عاید کشور می شود و برآورد شده که از 165 میلیون هکتار گستره کشور، 125 میلیون هکتار آن زیر تاثیر انواع فرسایش با شدت های مختلف است. فرسایش خندقی در این میان از انواع فرسایش آبی است که از مهم ترین چالش های تهدید کننده تهیه غذا، سلامت انسان ها و بوم نظام به شمار می آید و این پدیده در مناطقی که تغییرهای کاربری اراضی و اقلیم در آنها وجود دارد، مشهودتر است.خندق ها کانال عمیقی در جهت شیب هستند که به طور عمومی به وسیله روان اب به وجود می آیند و اغلب جریان دایمی ندارند و به عواملی مانند زمین شناسی، خاک، اقلیم، پوشش گیاهی و پستی و بلندی بستگی دارند.این فرسایش در اثر حمل خاک توسط آب های جاری و ایجاد آب راهه ها در اثر شدت جریان آب ایجاد می شود که در این فرسایش کانال های عبور آب بزرگ تر از فرسایش شیاری بوده و قادر است تا 50 برابر رسوب بیشتر تولید کند.پُرشدن مخازن سدها، کاهش ظرفیت انتقال آب راهه ها و تخریب اراضی کشاورزی پایین دست از پیامدهای دیگر این نوع از فرسایش است.در شکل گیری و گسترش فرسایش خندقی در استان گلستان عوامل شیب، متوسط ارتفاع، بارندگی سالانه، جهت دامنه ها، نوع واحد سنگی، نوع خاک، تراکم و نوع گیاهی و کاربری اراضی بسیار موثر است. کارشناس آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان در گفت وگو با ایرنا از وجود بیش از دو هزار و 400 خندق کوچک و بزرگ در مناطق شمال و شرق استان خبر داد و گفت: طول برخی از این خندق ها بیش از 200 متر و عمق بیش از 20 متر است و همچنان در حال گسترش و افزایش هستند.محمد عباسی افزود: کشورهای زیادی در دنیا با خندق و تبعات ناشی از آن درگیرند اما مقدار، اندازه و تاثیر آنها بر اساس پوشش گیاهی، اقلیم، خاک و شیب زمین ها متفاوت است. وی توضیح داد: این نوع از فرسایش قابلیت های اقتصادی خاک را از بین برده و حاصلخیزی آن را نابود می کند و در نهایت به بروز آسیب های اجتماعی مانند مهاجرت های گسترده می انجامد. این کارشناس که مطالعات علمی خود را در مقاطع ارشد و دکترای دانشگاه با موضوع خندق های گلستان انجام داده است، افزود: آغاز فرسایش های خندقی در اثر دو عامل آبی و بادی است که در گذر زمان و عوامل متعدد به ایجاد خندق های کوچک و بزرگ منجر می شود. عباسی ادامه داد: تغییر رژیم بارش و تغییر الگو از باران هایی با شدت کوتاه به بارش های کوتاه اما با حجم بیشتر موجب پاشیده شدن ذرات خاک در لحظه برخورد قطرات آب شده و شروعی بر یک فرسایش بزرگ و وسیع تر است. وی گفت : در پی این گونه بارش ها، ذرات مستعد خاک دانه ها از سطح خاک جدا و به مناطق پایین دستی منتقل می شود که اگر نتوان در زمان مناسب جلوی این گونه فرسایش ها را گرفت، امکان ایجاد خندق های بزرگ و کوچک غیر ممکن نیست. این کارشناس افزود: استفاده از ادوات زراعی در مراحل اولیه فرسایش می تواند خاک را تسطیح و به شرایط اولیه برگرداند اما بی توجهی به این پدیده و نبود برنامه های جامع برای مدیریت خندق ها می تواند منجر به افزوده شدن بر تعداد و طول، عرض و عمق این پدیده ها شود. عباسی ادامه داد: یکی دیگر از عوامل ایجاد خندق ها، فرسایش های شیاری است که موجب به راه افتادن جریان روان آب و شست و شوی خاک شده و بستر زمین را برای ایجاد یک پدیده جغرافیایی آسیب زننده فراهم می کند. وی گفت: حذف پوشش گیاهی، تعلیف بیش از اندازه در مراتع، جنگل زدایی و شخم اراضی شیب دار در جهت شیب با کمک به کانالیزه شدن جریان آب از جمله عوامل انسانی تشدید کننده ایجاد و گسترش خندق ها هستند که می تواند موجب جاری شدن بیشتر روان آب بیشتر، شست و شوی خاک های مستعد و در نتیجه بسترسازی برای ایجاد خندق ها شود. کارشناس آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان یادآورشد: به جز عوامل روی زمینی، در زیرزمین هم بسترهایی برای ایجاد خندق ها وجود دارد که یکی از آن ها لایه های ایجاد کننده است. عباسی افزود: آهکی بودن پوسته خاک به عنوان فرسایس پذیر و قابل حمل ترین نوع خاک در کنار تکثر عوامل انسانی تخریب کننده روی زمین، موجب از بین رفتن استحکام سطح خاک شده و با ریزش یکباره به ایجاد خندقی بزرگ منجر خواهد شد. به گفته وی ، اجرای طرح های بندخاکی با هدف تثبیت خاک و جلوگیری از گسترش حرکت خندق ها از جمله راهکارهای موثر برای کاهش خسارت های این پدیده است. او ادامه داد: برخی خندق ها در گلستان منجر به دوپاره شدن یک روستا، قطع راه ارتباطی یک روستا با اراضی کشاورزی و خسارت های مشابه دیگر شده که اگر برنامه ای برای مهار این خندق ها وجود نداشته باشد، تبعات اجتماعی ناشی از هدر رفتن زمین های حاصلخیز کشاورزی مناطق گوناگون استان را زیر تاثیر قرار خواهد داد. عباسی گفت: اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان از سال های گذشته و با هدف کاهش این خسارت ها اقدام به ایجاد بندهای خاکی به عنوان موثرترین عامل جلوگیری از حرکت و رشد خندق ها در مناطق گوناگون استان کرد که نتایج مثبت حاصل از آن به افزایش بازدهی زمین ها و اراضی کشاورزی منجر شد. وی یادآورشد که اقدام به موقع برای تثبیت خندق ها با احداث سازه ها و یا بندهای خاکی، امکان بازگشت خاک و بهره برداری دوباره از آن را امکان پذیر خواهد کرد. کارشناس آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان توضیح داد: با شرایط جدید اقلیمی و تغییر الگوی بارش ها اگر فعالیت ها و تخریب انسانی طبیعت را مدیریت نکنیم با ایجاد خندق های بزرگ و عمیق، مرحله بحرانی پیش رو خواهیم شد.عباسی افزود: حدود یک سوم از گستره استان گلستان برابر 700 هزار هکتار به دلیل شرایط طبیعی و تخریب های انسانی صورت گرفته در طبیعت ظرفیت ایجاد خندق را دارد که با اجرای طرح های پیشگیرانه مانند بوته کاری و مقاومت سازی خاک با توسعه پوشش گیاهی تلاش می کنیم این آسیب به حداقل برسد. معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان نیز به ایرنا گفت: امکان اجرای طرح های پیشگیرانه برای بیش از دو هزار خندق گلستان با اعتبارهای کنونی وجود ندارد اما تلاش می کنیم با اولویت بندی و ساخت سازه های مناسب در حاشیه مناطق مسکونی از بروز خسارت این پدیده ها به جوامع انسانی و اراضی کشاورزی جلوگیری کنیم.عبدالرحیم لطفی ادامه داد: احداث بندهای خاکی در گلستان برای مهار خندق ها از سال 1378 آغاز شد که تاکنون 172 عدد از این سازه ها در مناطق گوناگون ساخته شد. وی توضیح داد: امسال هم عملیات ساخت 8 بند خاکی برای مهار خندق ها در گلستان آغاز شده که در صورت تزریق بیشتر اعتبارات امکان ساخت حداقل 15 بند خاکی دیگر نیز وجود دارد.معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان افزود: در کنار اجرای این طرح های عمرانی، بوته کاری و توسعه پوشش گیاهی در مناطق بالادستی هم در اولویت قرار دارد که توسعه آن می تواند منجر به تثبیت هرچه بیشتر خاک و کاهش امکان ایجاد خندق ها در پایین دست شود. همچنین استاد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان گفت: خندق ها عوارض طبیعی زمین ناشی از تخریب طبیعت هستند که اگر در مراحل اولیه مدیریت نشوند، کنترل خسارت های آن در آینده به صرف هزینه های بسیار زیاد و ساخت سازه های متعدد احتیاج دارد.محسن حسینعلی زاده ادامه داد: همه خندق های کوچک قابلیت و پتانسیل تبدیل شدن به خندق های بزرگ را دارند و در صورت بی توجهی به عارضه هایی با شکاف فراوان و عمیق زمین و دارای امکان آسیب زدن جدی به خاک های حاصلخیز تبدیل خواهند شد. به عقیده ،خندق های بزرگ که تعدادی از آن ها در شرق استان گلستان ایجاد شده است قابل کنترل نبوده و راهی جز ساخت سدهای خاکی برای مهار و تثبیت خاک آن وجود ندارد. استاد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان افزود: اگر در مراحل اولیه به خندق های کوچک بی توجهی شده و زمینه برای تبدیل آن ها به عوارض طبیعی بزرگتر فراهم شود، فقط صرف هزینه های فراوان و ساخت بندهای متعدد خاکی است که می تواند گلستان را از تبدیل شدن به منطقه ای با خندق های متعدد نجات دهد.حسینعلی زاده ادامه داد: خندق های کوچک که برنامه ای برای مهار و کنترل آن ها وجود نداشته باشد با هر بارش شدید باران و به راه افتادن جریان آب آرام آرام به خندق های بزرگ تر تبدیل شده و با گسترده شدن بیشتر شکاف، امکان کنترل آن دشوار می شود.وی گفت: تغییر در پوشش گیاهی، بوته کنی و از بین بردن جنگل ها از عوامل اصلی ایجاد خندق است که توسعه پوشش گیاهی به نسبت ظرفیت مناطق می تواند از ایجاد خندق های جدید و یا گسترش خندق های کوچک جلوگیری کند. بر این اساس و با جمع بندی داده های دستگاه های ذیربط گلستان تخصیص هر چه بیشتر اعتبار برای ساخت بندهای خاکی در کنار اجرای طرح های تثبیت کننده خاک مانند درخت کاری، عوامل موثری است که از فرسایش خاک به عنوان یک سرمایه ارزشمند مولد و درآمدآفرین جلوگیری خواهد کرد. برخورداری ظرفیت تبدیل 700 هزار هکتار از اراضی گلستان به خندق های کوچک و بزرگ نگران کننده و نیازمند برنامه ریزی جامع تر برای کاهش حداکثری خسارت های ناشی از این پدیده جغرافیایی است. شبد**3091/2729/6033**1455** انتهای پیام /*