تغییر جنسیت در ایران؛ از مجوز تا جراحی

قسمت عمده ای از سرنوشت کسانی که قصد دارند تغییر جنسیت دهند به دست پزشکان است؛ پزشکانی که اگر نتیجه کارشان درست از آب درنیاید ممکن است زندگی یک نفر را تا آخر عمر تحت الشعاع قرار بدهند. قسمت عمده ای از سرنوشت کسانی که قصد دارند تغییر جنسیت دهند به دست پزشکان است؛ پزشکانی که اگر نتیجه کارشان درست از آب درنیاید ممکن است زندگی یک نفر را تا آخر عمر تحت الشعاع قرار بدهند. دکتر مهرداد بقایی جراح عمومی است. او سال 80 وارد ایران شد و بعد از 4 سال فعالیت، اولین ترنس برای جراحی به او مراجعه کرد. بقایی جزو پزشکان خوشنامی است که در 10 سال گذشته در حوزه تغییر جنسیت کار کرده و بیش از 100 عمل جراحی در کارنامه کاری اش دارد. با دکتر بقایی درباره تغییر جنسیت و مراحلی که این جراحی دارد گفتگو کردیم.قبل از رسیدن به مطب دکتر، فکر می کردم تمام صندلی هایش پر است از ترنس هایی که قصد تغییر جنسیت دارند اما در مطب او که تخصص جراحی عمومی و فلوشیپ سوختگی دارد، زنی را می بینیم که نیمی از صورتش سوخته و سعی می کند با روسری آن را بپوشند. سوختگی صورت زن به شدت عمیق است. در بین صحبت هایی که با دوستش رد و بدل می کند صحبت از تمیز بودن کار دکتر بقایی است و آنجاست که می فهمم چرا ترنس هایی که عمل جراحی شان را با این پزشک انجام داده اند از دقتی که او در کارهایش دارد، تعریف می کنند. بعد از دقایقی مریض دکتر که اتفاقا یک ترنس است از اتاق بیرون می آید و نوبت من است که برای گفتگو با مهرداد بقایی وارد مطب او شوم. آقای دکتر چطور می شود یک جراح عمومی که فلوشیپ سوختگی دارد به یکی از پزشکان متبحر و قابل اعتماد در حوزه تغییر جنسیت تبدیل می شود؟- من عمل تغییر جنسیت mtf را انجام می دهم؛ بیمارانی که به من مراجعه می کنند آقایانی هستند که با تاییدیه پزشک قانونی و روانشناسی قصد دارند به جنس مخالف تبدیل شوند. برای این افراد باید جراحی منجر به تشکیل واژن انجام شود، عملی که به دو شکل «روده ای» و «پوستی» انجام می شود. انجام این عمل اتفاقا نیاز به جراح عمومی دارد نه پزشک دیگری. آن اوایل که افراد برای تغییر جنسیت به من مراجعه می کردند روش روده ای بسیار متداول بود اما الان از روش پوستی هم استفاده می شود. برای جراحی ftm نیاز است سینه، رحم و تخمدان فرد مورد جراحی قرار بگیرد و همگی از بدن او خارج شوند. این عمل بسیار سخت و تخصصی است و به نظرم در ایران به شکل صددرصد رضایت بخش انجام نمی شود.عمل جراحی برای تغییر جنسیت چه مدت طول می کشد؟- عمل پوستی تغییر جنسیت 2 ساعت و نوع روده ای اش 4 ساعت. البته این ساعت برای ترنس های خانم است، این نرمالش است. گاهی اوقات پیش می آید که این عمل کمی بیشتر طول بکشد. اگر بیمار به شکل روده ای جراحی شود باید 4 روز در بیمارستان بماند در غیر این صورت یک روز بررسی می شود.عمل های زیبایی که روی این افراد انجام می شود چیست؟- عمل هایی مانند عمل بینی، برجستگی گونه و یک عمل مهم گردن است. آقایان روی گلو یک برجستگی دارند که در خانم ها معمولا وجود ندارد. ما با جراحی، این برجستگی را تراش می دهیم. مسئله دیگر هم لیزر کردن موهای زائد است. گاهی اوقات هم تارهای صوتی نیاز به عمل دارند که این عمل هم در بیمارستان انجام می شود.ترنس ها برای تغییر جنسیت چه مسیری را طی می کنند؟- معمولا در قدم اول به روانپزشک مراجعه می کنند. بعد از اینکه روانپزشک اعلام کرد فرد ترنس است، این نظریه باید توسط روانپزشک پزشکی قانونی هم تایید شود. بعد از دریافت تاییدیه، دادگاه مجوز تغییر جنسیت را می دهد. بعد از دریافت این مجوز کارهای جراحی و هورمون تراپی، جلسات مشاوره با دکتر غدد و ... انجام می شود. البته به نظر من، حفظ ارتباط با روانشناس و مددکار اجتماعی بعد از عمل جراحی، کاری است که هر ترنسی باید انجام بدهد چرا که در غیر این صورت با مشکلات زیادی مواجه می شود.هزینه جراحی تغییر جنسیت چقدر است؟- اگر این عمل در بیمارستان های دولتی انجام شود معمولا بین 3 تا 4 میلیون تومان باید هزینه دریافت شود اما اگر در کلینیک های خصوصی انجام شود هزینه اش تقریبا بالای 15 میلیون تومان می شود. این هزینه عمل روده ای است، هزینه جراحی پوستی در کلینیک خصوصی حدود 8 میلیون تومان است.ترنس ها برای این عمل از جایی وام می گیرند؟- وام که نه، یک کمک 5 میلیون تومانی بلاعوض از سوی بهزیستی به افراد پرداخت می شود. البته این مبلغ برای مدتی قبل بود و الان مقدار دقیقش را نمی دانم. این هزینه برای جلسات مشاوره، لیزر پوست و بالاخره هزینه جراحی به ترنس ها پرداخت می شود. تعداد زیادی از ترنس ها گلایه دارند از عمل های جراحی شان در داخل کشور و برای همین برخی از آنها می گویند که بهتر است برای عمل جراحی بروند خارج از کشور.چطور؟ آنها پزشکان بهتری دارند یا مسئله چیز دیگری است؟- از آنجا که در خارج از کشور، تعداد عمل های جراحی تغییر جنسیت خیلی بیشتر است، پزشکان عمل های بیشتری انجام می دهند. قطعا هر کسی در هر کاری بیشتر آن را تمرین کند، بهتر انجامش می دهد. ماجرای پزشکان تغییر جنسیت هم همین است. آنها عمل های زیادی انجام داده اند اما پزشکان ما عمل های کمتری را انجام داده اند.این عمل در کدام کشور بهتر انجام می شود؟- کشور تایلند مرکز انجام عمل جراحی تغییر جنسیت است. هزینه جراحی در این کشور چیزی حدود 60 میلیون تومان است. البته فقط هزینه عمل جراحی، نه سفر و بلیت و اینها. فرد برای کل سفر باید چیزی حدود 70 میلیون هزینه کند. ترنس های ایرانی برای عمل به تایلند می روند؟- من در این 10 سال شاید 2 یا 3 نفر را دیده باشم که برای عمل به این کشور رفته اند چون معمولا هزینه این عمل خیلی بالاست و کمتر کسی از عهده آن برمی آید.برنامه ای برای اینکه پزشکان ما در این کشورها آموزش ببینند وجود ندارد تا گلایه های ترنس ها از نوع عمل ها کمتر شود؟- امکانش که وجود دارد. می توان پزشکی که در این رشته متبحر هستند را در قالب یک تیم برای آموزش به کشورهای دیگر بفرستند اما فعلا مسئولانی که توانایی اش را دارند، برای این کار قدمی برنداشته اند.شما خودتان برای آموزش به شکل شخصی اقدام نکرده اید؟- من به دلیل علاقه شخصی یک بار ارتباط برقرار کردم اما در نهایت آنها گفتند که آموزش نمی دهیم. برای همین است که می گویم مسئولان باید در این راه اقدام کنند. این را هم باید در نظر بگیریم، پزشک ایرانی که در سال 10 عمل جراحی انجام می دهد برایش به صرفه نیست این هزینه هنگفت را برای آموزش به شکل خصوصی پرداخت کند.افرادی که مجوز قانونی می گیرند از چه سنی می توانند برای انجام تغییر جنسیت اقدام کنند؟- معمولا از 18 سالگی که به سن قانونی می رسند امکان جراحی برای شان فراهم است اما بیماران من معمولا از 22 سالگی شروع می شوند. البته از آن طرف آدم 50 ساله هم داریم که به تازگی مجوز تغییر جنسیت دریافت کرده است. 50 سالگی خیلی دیر نیست؟ - چرا دیر است اما وقتی پای صحبت چنین افرادی می نشینم معمولا می گویند که تا الان جرأت انجام چنین کاری را نداشته اند. نه خانواده از آنها حمایت می کرده و نه جامعه. وقتی یک نفر می داند بعد از جراحی، شغل، خانواده، دوستان و ... را از دست می دهد معلوم است که این ریسک را به جان نمی خرد. یکی از مشکلات اصلی عدم پذیرش این موضوع از سوی پدر و مادرهاست. یک وقت هایی پدر و مادرها به مطب من می آیند برای مشاوره گرفتن. من به آنها می گویم شما فکر کنید بچه تان مشکل «فتق» دارد و باید جراحی شود. این عمل هم همینطور است. قبول این مسئله از سوی پدر و مادر باعث می شود فرزند ترنس شان بهترین انتخاب را انجام بدهد. برعکس، اگر این قضیه با انکار والدین همراه شود گاهی اوقات باعث می شود فرد ترنس تا 50 سالگی هم جرأت نکند برای تغییر جنسیت اقدام کند. دلیل باردار نشدن ترنس های خانم چیست؟- هر عضوی را که پیوند می زنند برای اینکه پیوند پس نزند لازم است بیمار تا آخر عمر دارو مصرف کند تا ایمنی بدن تامین شود. رحم هم همینطور است و حتما افراد بعد از جراحی باید تا مدت ها دارو مصرف کنند. داروهایی که برای جنین مضر است و باعث اختلال رشد و مشکلاتی از این دست می شود. برای همین بارداری در این ارگان که به بدن ترنس های خانم پیوند زده می شود، امکانپذیر نیست.در دوران طباب تان، فردی بوده که شما را تحت تاثیر قرار داده باشد؟- افرادی که از سوی خانواده ها طرد شده یا مورد ضرب و شتم قرار گرفته اند واقعا من را تحت تاثیر قرار می دهند. دیدن این افراد واقعا برایم غم انگیز است. من بیماری داشتم که پزشک بود. ایشان برای انجام عمل تغییر جنسیت واقعا اذیت می شد. نمی دانست بعد از تغییر جنسیت چه چیزی در انتظارش است و زندگی حرفه ای اش به کجا می رسد. استرسی که این بیمار داشت ناراحت کننده بود اما به هر حال جراحی کرد.بعضی از کسانی که تغییر جنسیت می دهند، بعدا دست به انجام عمل های زیبایی زیادی می زنند، دلیلش چیست؟- ترنس های mtf – مرد به زن – دوست دارند بسیار زیبا و بی نقص باشند و به جای تمام این سال هایی که زنانگی نکرده اند، در قالب جنس زن فرو بروند. برای همین به سمت جراحی های زیبایی می روند. البته یکسری جراحی ها و پروتزها برای این افراد لازم و ضروری است اما بیشتر از آن، متاسفانه باعث مشکلات زیادی می شود. بعضی از ترنس ها گاهی خودشان را به تیغ های جراحی می سپارند و اغلب هم از نتیجه عمل ناراضی هستند. برای همین است که تاکید می کنم این افراد باید تحت نظر روانشناس و مددکار دوره نقاهت شان را بگذرانند تا از انجام چنین عمل هایی منصرف شوند. در این سال ها بیماری داشته اید که خاطره اش همیشه در ذهن شما مانده باشد؟- هر کدام از بیماران برای من قصه خاصی دارند. خاطره یک بیمار را برای تان تعریف می کنم که همیشه در یادم مانده و هنوز هم با خودش و خانواده اش در ارتباط هستم. بیماری داشتم که بعد از جلسات متعددی که با من داشت، تصمیم به جراحی گرفت. او قبل از اینکه به مرحله آخر تغییر جنسیت برسد با یک نفر نامزد کرده و قرار بود تا قبل از برگزاری مراسم عروسی شان، عمل آخر را انجام بدهد. این که نامزدش این مسئله را قبول کرده بود برای من خیلی عجیب بود. این آقا در تمام ویزیت های همسرش، او را همراهی می کرد و مشوقش بود.روزی که قرار عمل جراحی را گذاشتیم تا وقتی عمل این دختر تمام شد، همسرش از پشت در اتاق عمل بلند نشد و لحظه ای دست از دعا کردن و گریه کردن نکشید. این مسئله برای من خیلی جذاب بود و همیشه به خاطر دارمش. بعد از 8-7 سال هنوز از حال شان باخبر هستم و خدا را شکر زندگی خوبی دارند. عشق آنها برای همیشه در ذهن من ماندگار شده است.افرادی که تصمیم به تغییر جنسیت می گیرند دو مسیر برای دریافت مجوز جراحی دارندقانون چه می گوید؟افراد ترنس برای اینکه موفق به انجام عمل تغییر جنسیت شوند می توانند دو مسیر را طی کنند. در ادامه خیلی خلاصه این دو مسیر آمده اند. فرد باید از روانپزشک، جراح دادگاه و آزمایشگاه بگذرد تا به نتیجه ای که دوست دارد برسد.مسیر اول1- مراجعه به روانپزشک معتبر و دارای صلاحیت2- گذراندن دوران روان درمانی3- دریافت تاییدیه مبنی بر ترنس بودن از روانپزشک4- انجام آزمایش های تشخیص سطح هورمون و کاریوتایپ برای اطمینان از اینکه فرد دچار اختلال هورمونی یا کروموزومی نیست.5- مراجعه به دادگاه و ارائه دادخواست تغییر جنس6- ارجاع فرد تراجنسی از دادگاه به پزشکی قانونی برای تاییدیه مدارک پزشکی7- تایید پزشکی قانونی و ارجاع به قاضی8- دریافت حکم قاضی مبنی بر جواز تغییر جنس مسیر دوم1- مراجعه به دادگاه خانواده و ارائه دادخواست تغییر جنس2- ارجاع فرد ترنس به پزشکی قانونی3- معرفی به یک روانپزشک معتبر از طرف پزشکی قانونی و گذراندن مراحل روان درمانی4- انجام آزمایش های تشخیص سطح هورمون و کاریوتایپ برای اطمینان از اینکه فرد دچار اختلال هورمونی یا کروموزومی نیست.5- تایید از طرف روانپزشک و ارجاع به پزشکی قانونی6- تایید از طرف پزشکی قانونی و ارجاع به قاضی7- دریافت حکم قاضی مبنی بر جواز تغییر جنس