معمای مجازی

در طول ماه‌های گذشته، بیت‌کوین با روند سرسام‌آوری رشد کرد. رشد بی‌پایه‌واساس این ارز رمزپایه، باعث شد بسیاری از افراد برای سرمایه‌گذاری در آن، وسوسه شوند. اما چنین سرمایه‌گذاری‌ای چقدر می‌تواند سودآور باشد؟ به‌عبارت‌دیگر، آیا این کار می‌تواند از نظر اقتصادی، برای افراد معمولی توجیه داشته باشد؟ پروفسور «رابرت متیوز» (Prof. Robert Matthews) در این مقاله تلاش دارد پاسخی منطقی برای این پرسش پیدا کند. پول‌ مجازی در ماه‌های اخیر، تقریبا در هر نقطه‌ای از جهان فیزیکی و مجازی، مي‌توان ردی از بیت‌کوین مشاهده کرد. بیت‌کوین برای برخی از مردم، برابر است با آینده‌ی پول و برای برخی دیگر هم فاجعه‌ای است که هر لحظه، انتظارش را می‌کشند. بااین‌حال، هیچ‌کس نمی‌تواند توجه جهانیان به آن و دیگر ارزهای رمزپایه و تأثیرشان را نادیده بگیرد. طیف بسیار متنوعی از بیش از هزار ارز رمزپایه در جهان امروز وجود دارد از «بیت‌کوین» (Bitcoin) و «لایت کوین» (Litecoin) گرفته تا «اتریوم» (Etherium) و «زد کش» (Zcash) و «یوبیک» (Ubiq). آیا باید در بازار این ارزهای رنگارنگ و جذاب، سرمایه‌گذاری کنیم یا از آن‌ها دوری‌کنیم؟ این پرسش از ژانویه‌ی ۲۰۰۹ (دی ۱۳۸۷) یعنی درست زمانی که بیت‌کوین ناگهان به جهان معرفی شد، مطرح بوده است. در ابتدا، این پدیده آن‌قدرها هم مورد توجه قرار نگرفت. در این چند سال، انواع مختلفی از ارزهای رمزپایه ابداع و معرفی شدند، اما هیچ‌یک نتوانستند به‌اندازه‌ی بیت‌کوین شهرت پیدا کنند. البته به باور مخترع بیت‌کوین یعنی آقای «ساتوشی ناکاموتو» (Satoshi Nakamoto)، بیت‌کوین با تمام نمونه‌های مشابهش تفاوت دارد. او مدعی بود که بیت‌کوین به طرز کاملا متفاوت و مستقل از دولت‌ها، بنگاه‌های نظارتی و بانک‌ها کار خواهد کرد و درعین‌حال، قابل‌اعتماد خواهد بود. این ادعا زمانی اهمیت بیشتری پیدا خواهد کرد که بدانیم پول واقعی چگونه عمل می‌کند. پول معمولی که به‌صورت اسکناس و سکه در دسترس همه است، به‌وسیله‌ی بانک‌های مرکزی تولید می‌شود و با روش‌های مختلف از امکان جعل شدن آن جلوگیری می‌شود تا هر کس بنا به نیازش، پول جعلی تولید نکند. اما پول‌های الکترونیکی مانند سهام و وجوهی که در اینترنت ردوبدل می‌شوند، واقعیت فیزیکی ندارند. آن‌ها تنها سیگنال‌هایی الکترونیکی هستند که می‌توانند به‌وسیله‌ی عواملی به‌غیراز صاحب اصلی پول، ضبط و تکرار شوند. برای مبارزه با این مسئله، سیستم‌های نظارتی از واحدهایی که به نام «شرکت‌های تسویه‌ی وجوه» (Clearing Houses) استفاده می‌کنند که اطلاعات مربوط به تک‌تک تراکنش‌های الکترونیکی را ثبت و ضبط و بر‌فعالیت‌های غیرعادی در این زمینه نظارت می‌کنند. آن‌ها تمام تلاش خود را می‌کنند تا جاعلان و کلاهبرداران نتوانند به اهداف خود برسند.بااین‌حال، کلاهبرداران هم راه‌هایی برای دور زدن این سیستم ابداع کرده‌اند. دلایل محبوبیت زمانی که بیت‌کوین آغاز به کارکرد، جهان در یکی از بدترین موقعیت‌های اقتصادی بعد از دهه‌ی ۱۹۳۰ (۱۳۱۰) به سر می‌برد. در آن زمان بانک‌ها به‌طور گسترده، به عنوان سازمان‌هایی پلید و خطاکار شناخته می‌شدند. بااین‌حال، دولت‌ها به آن‌ها در بازپرداخت بدهی‌هایشان کمک مي‌کردند. بسیاری از مردم که معتقد بودند بانک‌ها باید تاوان اشتباهات خود را بپردازند، از این مسئله عصبانی بودند. «دیوید اورل» (David Orrell) که یکی از نویسندگان کتاب «تکامل پول» (Evolution of Money) است، دراین‌باره می‌گوید: «یکی از دلایلی که باعث محبوبیت بیت‌کوین در میان مردم شد، این بود که این ایده را در ذهن آنان القا کرد که بیت‌کوین، توان دموکراتیک کردن اقتصاد را دارد و می‌تواند تا حد زیادی، قدرت را از بانک‌های بزرگ و قدرتمند به مردم برگرداند.» برای بسیاری از مردم، یکی از قدرتمندترین جاذبه‌های ارزهای رمزپایه، توانایی انجام تراکنش‌ها خارج از چهارچوب سیستم بانکی است. از طرف دیگر، در این تراکنش‌ها از مالیات، ارزش‌افزوده و هزینه‌ها و کارمزدهای سنگین بانکی هم خبری نیست. جالب است بدانید زمانی که نخستین بیت‌کوین‌ها استخراج شدند، روزنامه‌های انگلیس از پرداخت بدهی‌های چند بانک خبر دادند. البته هیچ راهی وجود ندارد که بفهمیم آیا ناکاموتو از این مسئله الهام گرفته بود یا خیر. دلیلش هم این است که هیچ‌کس نمی‌داند ناکاموتو کیست یا کجاست؟ آقا یا خانم ناکاموتو در سال ۲۰۱۰ (۱۳۸۸)، از صحنه‌ی روزگار ناپدید شد. گسترش بیت‌کوین در ابتدا، بیت‌کوین در اختیار عده‌ی کمی قرار داشت، اما به دلیل نبود تقاضا، تقریبا بی‌ارزش بود. زمانی که اولین فرد از بیت‌کوین برای خرید استفاده کرد، جنس معامله‌شده، دو پیتزا به قیمت ۱۰هزار بیت‌کوین بود، اما در طول چند ماه، کم‌کم توجه رسانه‌ها به آن جلب شد. در فوریه‌ی ۲۰۱۱ (بهمن ۱۳۸۹)، قیمت هر بیت‌کوین به یک دلار رسید. سپس در عرض چهار ماه، قیمت آن به حدود ۳۰ دلار افزایش پیدا کرد. بله؛ ما هم داریم به آن دو پیتزا که گران‌قیمت‌ترین پیتزاهای تاریخ بودند، فکر می‌کنیم. تنها چند روز بعد، یکی از مراکز معامله‌ی بیت‌کوین به نام «مانت گاکس» (Mt Gox) در توکیو اعلام کرد که صدها هزار بیت‌کوین را از دست ‌داده (احتمالا به سرقت رفته) است . این برای اعتبار بیت‌کوین، ضربه‌ی مهلکی بود. ارزش بیت‌کوین ناگهان سقوط کرد. همه تصور مي‌کردند کار بیت‌کوین، دیگر تمام است. ورود به دنیای تبهکاران در مرحله‌ی بعد، تبهکاران توجه‌شان به آن جلب شد. آن‌ها از این‌که کسی نمی‌توانست رد تراکنش‌های بیت‌کوین را بگیرد، بسیار خوشحال بودند. بیت‌کوین به پول محبوب فروشندگان مواد مخدر بدل شد، زیرا به‌راحتی امکان پول‌شویی را برای بزهکاران فراهم می‌کرد. در مرحله‌ی بعد، کم‌کم سروکله‌ی ارزهای رمزپایه‌ی دیگر هم پیدا شد. كارايي آن‌ها بيشتر بود، زیرا به‌اندازه‌ی بیت‌کوین وجهه و شهرت نداشتند. منبع: همشهري دانستنيها